The aim of this study is to clarify the formation and transformation of the concept of alienation in modern society through Franz Kafka's (2012) story "The Metamorphosis", to examine the gradual alienation of individuals in this organizational order and the inability of human beings to find a place for themselves in capitalism from the framework of Karl Marx and to provide a plus to the social sciences literature with a compilation. F. Kafka (1883-1924), who helped reconcile image with thought with his own stories and novels in the years when industrialization accelerated, addressed the problems arising from the change and transformation of social relations from a critical and questioning perspective in his work titled "The Metamorphosis”. In this study, F. Kafka's story "The Metamorphosis" has been tried to be discussed from the perspective of social scientists, with the interpretation of Karl Marx, the etiology of transformed human relations, family life, communication and the emerging concepts of "alienation" of the society exposed to industrialization. In Kafka's works, which were translated into Turkish under the title "The Metamorphosis", the communication deficiencies of the individual who is alienated from modern society, capitalism-based organizations and himself are discussed within the framework of the characters in the story. In the study, the problem of alienation was analyzed based on the works of Franz Kafka. The concept of alienation, one of the important problems experienced by today's people, appears in every aspect of life. It can be said that the concrete expression of human relations is best seen in literary works. Franz Kafka's works have been examined within the framework of the problem of alienation as an example of the relationship between philosophy, sociology, psychology and literature. It is known that the concept of alienation is discussed in many areas of art and literature, as city life triggers the feeling of alienation as a result of modern social life. In this study, the alienation of today's modern man from his private life and his immediate environment due to his working life that consumes his time and energy, and the fear and depression that surround him afterwards, and the fact that the bureaucracy does not attach importance to human personality, are discussed in Franz Kafka's work "The Metamorphosis" and evaluated from the perspective of Karl Marx. Within the scope of the study, the concepts of communication, non-communication and alienation, which are important components of modern daily life, are discussed based on F. Kafka's story “The Metamorphosis". In other studies in the literature, Max Weber's theory of bureaucracy and Karl Marx's concepts of alienation are also discussed as other phenomena seen in Kafka's texts. Based on these concepts, in Franz Kafka's work "The Metamorphosis", the individual communication and non-communication levels of the characters are examined under the influence of the phenomenon of alienation.
Sanayileşmenin hızlandığı dönemde kaleme aldığı hikâye ve romanlarla imgeyi düşüncenin hizmetine sunan Franz Kafka (1883- 1924), “Dönüşüm” adlı öyküsünde toplumsal ilişkilerin değişmesinden kaynaklanan sorunları eleştirel bir biçimde ele almıştır. Böylelikle çalışmada, F. Kafka’nın “Dönüşüm” adlı öyküsündeki modern topluma ilişkin görüşleri Karl Marx, Max Weber gibi modern toplumlara karşı eleştirel yaklaşımlar sergileyen filozof ve sosyologların görüşleri yer verilmeye çalışılmıştır. Franz Kafka’nın “Dönüşüm” adlı öyküsünde modern topluma ilişkin eleştirilerini daha çok yabancılaşma kavramı ekseninde yaptığı tespit edilmiştir. Felsefe tarihinde kökeni Antik Yunan filozoflarına kadar dayanan yabancılaşma kavramı, sanayileşmenin hızlanması ve teknolojik unsurların devreye girmesiyle 19. yüzyıldan sonra daha yoğun bir biçimde ele alınmıştır. Literatürde yabancılaşma kavramı ekonomik etkenler, toplumsal nedenler, teknolojik faktörler ve felsefi- varoluşçu öğretilerin yaklaşımlarına göre işlenmektedir. F. Kafka’nın “Dönüşüm” adlı öyküsünde modern topluma ilişkin eleştirilerini daha çok ekonomik etkenleri ön plana çıkartan yabancılaşma açısından ele aldığından bahsedilmiştir. “Dönüşüm” adlı eserde yabancılaşmanın kaynağında daha çok ekonomik nedenlerle bireyin kendi emeğine ve özüne yabancılaşması temalarına yer verilmiştir. Bu çalışmanın genel olarak amacı modern toplumdaki yabancılaşma kavramının oluşumunu Franz Kafka’nın “Dönüşüm” öyküsü üzerinden ortaya çıkarmak, öyküde yer alan karakterler üzerinden modern toplumun yaşadığı yabancılaşma ve dönüşümü ele alabilmek, aynı zamanda modern toplumda yer alan kapitalizm kavramını Karl Marx düşünceleriyle dile getirebilmek, toplumsal düzen içinde bireylerin giderek kendilerine ve diğer bireylere yabancılaşarak yaşamlarına devam ettiğini incelemek olmuştur. “Dönüşüm” öyküsünde sanayileşme süreciyle ortaya çıkan ve giderek yaptığı işe, kendine, çevresine yabancılaşan bireyi konu almaktadır. Romanın bu anlamda bir analizi yapılmış olup, modern toplumlarda yabancılaşan birey(ler) ele alınmıştır. Öncelikle örgüt, toplum, modern toplum, yabancılaşma, aile içerisindeki iletişim ilişkileri gibi kavramlar tanımlanarak, ardından açıklama yapılarak, Franz Kafka’nın “Dönüşüm” öyküsündeki karakterler ile ilişkisi incelenmiş ve buradan çıkarımlar yapılmıştır. Modern toplumda bireyin örgüt içindeki yabancılaşmasının konu olarak ele alındığı F. Kafka’nın “Dönüşüm” öyküsü de bu anlamda analiz edilmiştir. Bu çalışmanın sonuç kısmında ise, modern toplumlarda yabancılaşma kavramıyla ilgili genel bir değerlendirmeye yer verilmiştir. Modern toplum yapısının, kitle iletişiminin yaygınlaştığı buna karşılık bireyin yalnızlaştığı, içine kapandığı ve kişiler arası iletişimin azaldığı, etkisizleştiği bir yapıda olduğu görülmüştür. Özellikle son yıllarda hızlı bir değişim süreci içindeki modern toplum, yaşanan hızlı değişimler sebebiyle toplumsal sorunların baş gösterdiği ve bireyin iletişimsel kopmalar yaşadığı bir ortam haline dönüşmüştür. Dolayısıyla böylesi bir yapıda ortaya çıkan sorunların temelinde iletişim, iletişimsizlik ve yabancılaşma gibi kavramların konu olarak işlenmesi, literatür için önemli sayılmaktadır. İletişim kavramı, günümüzde modern toplumu meydana getiren bireylerin önemli bir ihtiyacı ve sorunsalı haline gelmiş temel toplumsal olgu olarak ele alınmıştır. Alanyazında iletişim kavramı, bir kişiden diğer kişi veya kişilere, bilgi veya anlayışın aktarılması olarak ele alınmıştır. Toplum içerisinde yer alan insan(lar)ın kendini sosyal bir varlık olarak ifade etmesi için iletişim kavramının zorunluluk koşulu sağladığı söylenebilir. İnsanoğlunun her davranışı, konuşması, susması, duruşu, oturma biçimi, kendini ifade etmesidir; yani çevresine sürekli olarak bir mesaj iletmesinden bahsedilmiştir. Günümüz modern toplumu dönüşüm içerisindeyken iletişim ögelerinin ifade edilmesi de değişip, dönüşüm yaşamıştır. Kendisine ve çevresine yabancılaşan bireyler, birbirleriyle ya tamamen iletişimi kesmişlerdir ya da farklı kanallar ile iletişim kurmayı tercih eder duruma gelmişlerdir. İletişim kavramı genellikle bilgi üretme, iletme ve algılama sürecidir ve bu süreçteki amaç, anlaşılabilir mesajların gönderilmesi, karşı tarafın tutum ve davranışlarında değişiklik yapılması yönünde olur. Yabancılaşma kavramı ise felsefeden, psikolojiye, sosyolojiye, ekonomiye kadar geniş bir alanda düşünürlerin ilgi alanları açısından tanımladıkları çok yönlü, multidisipliner bir kavram olarak alanyazında yer almaktadır. Yabancılaşma kavramı çağımızda gündelik dilde de kullanılagelmektedir. Toplum, kültür, dil, din, siyaset, ahlak gibi pek çok alanda yabancılaşmadan bahsedilmiş ve literatürde modern toplumun dönüşümünü konu alan bilimsel metinlerde ilişkisi yer almıştır. Toplumsal örgüt biçimleriyle etkisi genişleyen, bu etkisini de bireyin yaşantısında yoğun olarak hissettiren bir durum haline gelmiştir. Yabancılaşma kavramı, insanın yeryüzündeki tarihi kadar eski bir sorun olarak ele alınırken, diğer taraftan da modern sorunlardan biri hatta birçok sorunun kaynağı olarak kabul edilmiştir. Yabancılaşma, bir şeyi ya da kimseyi başka bir şeyden ya da kimseden uzaklaştıran, alıkoyan başka bir şeye ya da kimseye yabancı hale getiren eylem, gelişme olarak tanımlanmıştır. Franz Kafka’nın yabancılaşma noktasındaki önemli başarısı, yabancılaşmanın bireysel hayatın karşılaştığı her yaşantıda ortaya çıkabileceğini ve bunun bireyleri kişiliklerinden, dünyadan uzaklaştıracak kadar etki edeceğini göstermesi olmuştur. Modern toplumda aile ilişkilerinin maddi çıkar ilişkilerine döndüğü, iş hayatının içinden çıkılmaz boğucu çarklarını, iktidarı (gücü) elinde bulunduranların uyguladığı baskıyı Franz Kafka’nın “Dönüşüm” eserinde görmekteyiz. Franz Kafka, adaletin yabancılaşan bireyin umurunda olmadığı, bürokratik, hukuksal örgütlenmelerin kurbanlarının olduğu bir düzeni tasvir etmiş, bu düzenin birey üzerindeki olumsuz etkisini göstermiştir. F. Kafka yabancılaşmanın geldiği son noktayı, modern dünya halini bütün ayrıntılarıyla ele almış ve günümüz bireylerine atfederek göz önüne sermiştir. Bu öyküde birey(ler) düştüğü çıkmazların içinde boğularak, adeta bir bataklığın eşiğinde, tamamen vazgeçişe sürüklenir. Öykünün sonunda birey artık yaşamsal sonunun geldiğini anlamıştır. Franz Kafka “Dönüşüm” eserinde modern bireyin yazgısını başından görmüştür.
Altıparmak, İ.B., Durakoğlu, A. (2016). Franz Kafka'nın 'Dönüşüm' adlı eserinin sosyolojik açıdan analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 171-184. https://doi.org/10.11616/basbed.vi.455252
Aşkaroğlu, V. (2017). Toplum ve birey: Yabancılaşma üzerine kuramsal bir tartışma. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 35, 78-83.
Aytaç, O. (2005). Modern Bürokrasiler ve Yabancılaşma Ahlakı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(15), 319-348.
Bahadır, A. (2023). Yeni Medya Sanatı Örnekleminde Kültürel/Sosyal Yabancılaşma Durumunun Eserlerde İncelenmesi. 5. International Antalya Scientific Research and Innovative Studies Congress, 669-688.
Can, G.Ş. (2016). Küreselleşmeyle gelişen yabancılaşma kavramı ve sanat. The Journal of Academic Social Science Studies, 51, 229-236.
Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. Paradigma Yayınları.
Coser, L.A. (2010). Sosyolojik Düşüncenin Ustaları Tarihsel ve Toplumsal Bağlamlarında Fikirler (H. Hülür& S. Toker& G. Mazman, Çev). De Ki Yayınları.
Çiçek, N. (2015). Franz Kafka'nın eserlerinde yabancılaşma sorunu. Beytulhikme Uluslararası Felsefe Dergisi, 5(1), 141-162.
Çorak, A. (2022). ‘Öteki’nin ‘Ben’ üzerine düşen gölgesi: Yabancılaşma. MetaZihin: Yapay Zeka ve Zihin Felsefesi Dergisi, 5 (1), 1-40.
Deryahanoğlu, G. (2019). Sporda yabancılaşma ve kişilik özellikleri ilişkisi üzerine bir alan araştırması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hitit Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Elma, C (2003). İlköğretim okulu öğretmenlerinin işe yabancılaşması (Ankara ili örneği). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Ergil, D. (1980). Yabancılaşma ve Siyasal Katılma. Olgaç Matbaası.
Ertoy, M. (2007). Yabancılaşma Kader mi Yoksa Seçim mi? Lotus Yayınevi.
Etzioni, A. (1968). Mobilization as a macrosociological conception. The British Journal of Sociology, 19(3), 243-253.
Fırıncıoğulları, S. (2015). Yabancılaşma ve Erich Maria Remarque'ın eserlerinde yabancılaşma olgusu. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Göymen, A.Y. (2007). Hegel ve Marx’ın tarih anlayışlarının karşılaştırılması. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güğercin, U., Aksay, B. (2017). Dean’in yabancılaşma ölçeğinin Türkçe uyarlaması: Geçerlilik ve güvenilirlik analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13 (1),137-154.
Gündüz, U. (2011). Kafka metinlerinde iletişim, iletişimsizlik ve yabancılaşma Üzerine. Selçuk İletişim, 7(1), 83-95.
Kafka, F., Nabokov, V. (2014). Dönüşüm (V. Çorlu & S. Kılıç, Çev). İthaki Yayınevi.
Kafka, F. (1999). Dava (A. Cemal, Çev). Can Yayınları.
Kafka, F. (1999). Şato (A. Cemal, Çev). Can Yayınları.
Kafka, F. (2012). Dönüşüm (A. Cemal, Çev). Can Yayınları.
Kırman, T., Atak, H. (2020). Yabancılaşma: Kavramsal ve kuramsal bir değerlendirme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 279-295.
Kiraz, S. (2015). Kitle, kültür, bunalım ve yabancılaşma. Mavi Atlas, (5), 126-147.
Koç, B. (2013). Yabancılaşma ve modern tüketim mabetleri üzerine bir çözümleme. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2), 205-225.
March, J.G., Simon, H.A. (1958). Organizations. John Wiley.
Marx, K., Engels, F. (1987). Alman İdeolojisi (Feuerbach) (S. Belli, Çev). Sol Yayınları.
Marx, K. (1997). 1844 El Yazmaları (K. Somer, Çev). Sol Yayınları.
Marx, K (2010). Kapital 1 (M. Selik & N. Satlıgan, Çev) Yordam Yayınları.
Marx, K. (1986). 1844 Felsefe Yazıları (M. Belge, Çev). V Yayınları.
Ollman, B. (2015). Yabancılaşma: Marx’ın kapitalist toplumdaki insan anlayışı. Yordam Kitap.
Oraliş, M. (2009). Bedende açan çiçekler Franz Kafka'nın yara imgesi. İstanbul Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1 (21), 13-30.
Osmanoğlu, Ö. (2016). Hegel’den Marcuse’ye yabancılaşma olgusu. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0 (3), 65-92.
Parsons, T. (1966). The Structure of Social Action: A Study in Social Theory with Special Reference to a Group of Recent European Writers (4. Baskı), The Free Press.
Ritzer, G., Stepnisky, J. (2014). Sosyoloji Kuramları. (H. Hülür, Çev.) De Ki Basım Yayım.
Schein, E.H. (1970). Organizational Psychology. Prentice-Hall Publications.
Şişman, M. (2007). Organizasyonlar ve Kültürler. Pegem Yayıncılık.
T.D.K. (2011). Büyük Türkçe Sözlük. TDK Yayınları.
Tekin, F. (2014). Peter L. Berger’in yabancılaşma anlayışı: Diyalektik bilincin kaybı. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 4(2), 29-48.
Tekin, Ö.A. (2012). Yabancılaşma ve beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkiler: Antalya Kemer’deki beş yıldızlı otel işletmeleri çalışanları üzerinde bir uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tükel, İ. (2012). Modern örgütlerde yabancılaşma ve Kafka'nın "Dönüşüm" romanının bu bağlamda analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), 34-50.
Ulusoy, H. (1988). Endüstriyel örgüt işçileri ve işe yabancılaşma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1(2), 77-84.
Weber, M. (1993). Sosyoloji Yazıları. Hürriyet Vakfı Yayınları.
Whyte, W. (1972). The Organization Man. Simon & Schuster Publications.
Zincirkıran, M. (2015). Sosyoloji. Dora Yayınları.
