In every period, the painters gave direction to their works based on the concepts they were interested in; They reflected the subject they wanted to tell by using different elements in their works. The concept of “fantastic” has been seen in most works since the existence of societies. Many factors such as the period in which people live, their beliefs and value judgments have been effective in the use of fantastic items. Fantastic elements found in written and unwritten sources were handled in the works of painters in different periods, with different styles. In literary products such as legends, epics, poems and stories, fantastic elements, which are quite common in mythology, have attracted the attention of painters. Some of the painters dealt with nightmares; some of them reflected extraterrestrials in their works on the basis of religious elements. Elements that are the reflection of the unreal world have existed in cinema as well as literary genres. Literary works using fantastic elements have been adapted to the cinema and interdisciplinary perspectives have also emerged. The existence of a large number of literary products in which the concept of fantastic is handled in the field of literature and the adaptation of novels to cinema among these products are among the examples emphasized in the research. In this study; The reflections of the fantastic world descriptions, which have a different place in the art of painting, on Hieronymus Bosch's paintings are focused on. First of all, the concept of fantastic has been explained and evaluated in terms of its meaning with the information obtained from different sources, and the works of different artists such as Francisco Goya, Giuseppe Arcimboldo, Franz Stuck, Johann Heinrich Füssli, Ernst Fuchs are included. With the work analysis method, the pictures were evaluated as technical and content; The usage patterns of fantastic items were examined and explanations were made on the meanings they symbolized. Finally, the works of Hieronymus Bosch were examined in terms of the use of fantastic elements in line with the purpose of the study. In general, an analysis of how the concept of fantastic is handled in painting and how the concept is conveyed by painters has been tried to be presented. It was also among the findings that the concept of fantastic manifested itself as a movement called "fantastic realism" much later. In line with the terms examined in the study and the works of the artists, it was seen that the concept of fantastic often took place in the field of art and gained a different dimension with the pictorial elements that have symbolic meanings in the paintings. At the stage of data collection in the research, firstly, the concept of fantastic, which is the subject of the study, was emphasized, and literature related to the concept was searched, and information was obtained from different sources for the analysis of the works of the painters related to the theme. In addition to the studies on fantastic painting, analyzes were made on fantastic realism, and answers were sought to questions such as how the concept of fantastic found its place in literature and cinema, and what kind of relationship there is between the concepts of surrealism and fantastic. In the light of the findings, the relationship of Hieronymus Bosch's works with fantastic and unreal themes was examined. It is possible to see the most concrete examples of this relationship in the extraterrestrial beings that the artist includes in his composition. However, in Bosch's paintings, besides the physical indicators, these indicators also have fantastic meanings in terms of content. In terms of the meaning in question, the concepts of heaven and hell, which are the subject of the pictorial elements created by the artist in his paintings, the reflection of the pain that people have suffered while being punished, the criticisms about the gradual deterioration of the society in which people live, the advice to be given, while forming the subject of most of the artist's works, gives an idea about the content. Various creatures in the depictions of heaven and hell set an example for the use of the concept of fantastic by bringing an unusual atmosphere to the works. In terms of subject, the works, in which religious contents are also widely used, have been important in terms of including fantastic world descriptions. In line with the findings obtained in the research, it has been seen that the fantastic elements that dominate the works of Hieronymus Bosch are also the elements that shape the attitude of the painter.
Her dönemde ressamlar ilgilenmiş oldukları kavramlar üzerinden eserlerine yön verirken; anlatmak istedikleri konuyu eserlerinin içerisinde farklı ögeler kullanarak yansıtmışlardır. “Fantastik” kavramı, toplumların varoluşundan beri çoğu eserde görülmektedir. İnsanların yaşadıkları dönem, inanışları, değer yargıları gibi birçok faktör fantastik ögelerin kullanımında etkili olmuştur. Yazılı ve yazılı olmayan kaynaklarda bulunan fantastik unsurlar, farklı dönemlerde, farklı üsluplarla ressamların eserlerinde işlenmiştir. Efsaneler, destanlar, şiirler, hikâyeler gibi edebÎ ürünlerde, mitolojide oldukça yaygın olarak yer alan fantastik ögeler, ressamların ilgisini çekmiştir. Ressamların bir kısmı kâbusları ele almış; bir kısmı ise dinÎ ögeler temelinde dünya dışı varlıkları eserlerine yansıtmışlardır. Gerçek dışı dünyanın yansıması olan unsurlar, edebiyat türlerinin yanı sıra sinemada da varlık göstermiştir. Fantastik ögelerin kullanıldığı edebi çalışmalar sinemaya uyarlanmış ve disiplinlerarası perspektifler de ortaya çıkmıştır. Edebiyat alanında fantastik kavramının işlendiği çok sayıda edebi ürünün oluşu ve bu ürünler arasında romanların sinemaya uyarlanmaları durumu, araştırmada üzerinde durulan örnekler arasında yer almıştır. Bu çalışmada; resim sanatı içerisinde farklı bir yer bulan fantastik dünya betimlemelerinin Hieronymus Bosch’un resimlerine yansımaları odağa alınmıştır. Öncelikle fantastik kavramının farklı kaynaklardan edinilen bilgilerle anlamı yönünden açıklanması ve değerlendirmesi yapılmış, eserlerinde fantastik ögeler işleyen Francisco Goya, Giuseppe Arcimboldo, Franz Stuck, Johann Heinrich Füssli, Ernst Fuchs gibi farklı sanatçıların çalışmalarına yer verilmiştir. Eser analizi yöntemiyle resimler, teknik ve içerik olarak değerlendirilmiş; fantastik ögelerin kullanım biçimleri incelenmiş ve sembolize ettikleri anlamlar üzerinden açıklamalar yapılmıştır. Son olarak çalışmanın amacı doğrultusunda fantastik ögelerin kullanımı özelinde Hieronymus Bosch’un eserleri incelenmiştir. Genel olarak resimde fantastik kavramının nasıl ele alındığı ve söz konusu kavramın ressamlar tarafından nasıl aktarıldığının bir analizi sunulmaya çalışılmıştır. Fantastik kavramının çok daha sonra “fantastik gerçekçilik” olarak adlandırılan bir akım olarak kendini gösterdiği de elde edilen bulgular arasında yer almıştır. Çalışmada incelenen terimler ve sanatçıların eserleri doğrultusunda fantastik kavramının sanat alanında sıklıkla yer bulduğu ve resimlerde sembolik anlamlar taşıyan resimsel unsurlarla birlikte farklı bir boyut kazandığı görülmüştür. Araştırmada veri toplama aşamasında, öncelikle çalışmanın da konusunu oluşturan fantastik kavramı üzerinde durularak kavramla alakalı literatür taraması yapılmış, ressamların söz konusu temayla ilgili eserlerinin analizi için farklı kaynaklardan bilgiler elde edilmiştir. Fantastik resim üzerine yapılan incelemelerin yanı sıra fantastik realizm ile ilgili analizlerde bulunulmuş, fantastik kavramının edebiyat ve sinemada nasıl yer bulduğu, gerçeküstülük ve fantastik kavramları arasında nasıl bir ilişki olduğu gibi sorulara cevaplar aranmıştır. Elde edilen bulgular ışığında Hieronymus Bosch’un eserlerinin fantastik, gerçek dışı temalarla olan ilişkisi irdelenmiştir. Bu ilişkinin en somut örneklerine sanatçının eserlerini oluşturduğu kompozisyonda yer verdiği dünya dışı varlıklarda görmek mümkündür. Bununla birlikte Bosch’un resimlerinde fiziksel göstergelerin yanı sıra bu göstergelerin içerik yönünden de fantastik anlamlar taşıdığı görülmüştür. Söz konusu anlam bakımından sanatçının resimlerinde oluşturduğu resimsel unsurlara konu olan cennet-cehennem kavramları, insanların cezalandırılırken çekmiş oldukları acıların yansıması, insanların içinde bulundukları toplumun giderek kötüye gitmesi üzerine eleştiriler, verilmek istenen öğütler, ressamın eserlerinin çoğunun konusunu oluştururken, içeriği hakkında fikir vermektedir. Cennet ve cehennem tasvirlerinde yer alan çeşitli yaratıklar, eserlere olağan dışı bir atmosfer taşıyarak fantastik kavramının kullanımına örnek teşkil etmiştir. Konu bakımından dini içeriklerin de geniş yer bulduğu eserler fantastik dünya betimlemelerini içermesi açısından önemli olmuştur. Araştırmada elde edilen bulgular doğrultusunda Hieronymus Bosch’un eserlerinin geneline egemen olan fantastik unsurların, ressamın tavrını da şekillendiren unsurlar olduğu görülmüştür.
Babayiğit, E (2022). “Resim sanatında Fantastik Gerçeklik”, Konya: Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Ana Bilim Dalı.
Göl R, Güngör T (2021). Erol Deneç ve Ernst Fuchs’un Eserleri Üzerine Bir Karşılaştırma, Ulakbilge Sosyal
Bilimler Dergisi. ET, 27.06.2023, Erişim: https://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1628328627.pdf
Baransel, Z (2012). Goya: Zamanının Tanığı- Gravürler ve Resimler ya da Hayallere Özgürlük! e-skop Dergi. ET, 25.06.2023, Erişim: https://www.e-skop.com/skopb ulten/goya-zamaninin-tanigi-gravurler-ve-resimler-ya-da-hayallere-ozgurluk/811
Bayav, D (2009). Leonardo Da Vinci’de Sanat, Bilim ve Etkileşimi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. ET, 25.06.2023, Erişim: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/321633
Kartal, A (2005). “Art Nouveau’da İnsan İmgesi”, İstanbul: T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 128.
Cumming, R (2008). Görsel Rehberler-Sanat. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Charles, V. Manca, J. Mcshane, M. Wigal, D (2012). 1000 Muhteşem Resim İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Çakır, Y (2020). “Fantastik Filmlerde Figür ve Olay Örgüsü Bağlamında Stereotipler: “Yüzüklerin Efendisi” Analizi”, Adnan Menderes Üniversitesi Dördüncü Kuvvet Uluslararası Hakemli Dergisi.
Şimşek, N. (2016). Fantastik Realizm. ET, 27.06.2023, Erişim: http://www.dusunuyorumdergisi.com/fantastik-realizm/
Gündüz, Y (2023). “Ernst Fuchs Yapıtlarında Düş ve Gerçek Arasında Bir Yanılsama: Büyülü Gerçekçilik”, Kesit Akademi Dergisi, ET, 25.06.2023, Erişim:
https://kesitakademi.com/?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=fc91a5b9-cbd4-46f7-ac72-34d3bced2ead.pdf&key=68418
Haydaroğlu, M (2004). 500 Sanatçı 500 Sanat Eseri. İstanbul: Yapı Yayın.
Hollingsworth, M (2009). Dünya Sanat Tarihi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Kartal, B. A “Art Nouveau’da insan imgesi”, İstanbul: Yüksek Lisans Tezi, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
Krausse, A, C (2005). Rönesanstan Günümüze Resim Sanatının Öyküsü. Almanya: Literatür Yayıncılık.
Pankhurst, A, Hawksley, L (2018). Sanatı Büyük Yapan Nedir? İstanbul: Hayalperest Yayın.
Şentürk, S (2023). Tablo Okuması: The Haywain Triptych-Bosch. İstanbul: Söylenti Dergi, ET, 28.06.2023, Erişim: https://www.soylentidergi.com/the-haywain-triptych-bosch-tablo-okumasi/
Turani, A (2019). Sanat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yavaş, B (2022). Fantastik Sinema ve Mitolojinin Metinlerarası Aktarımı: Harry Potter ve Felsefe Taşı Örneği, Milel ve Nihal, 19 (1): 79- 103.