The word Şecaat is of Arabic origin. The lexical meaning is “bravery” and “courage”. In terms of its genre, it can be evaluated in gazavatnâmes. Gazavat is the plural word of gaza. When analysed in terms of historiography, the pieces written on excursion and reign period, namely gazavatnâme and zafernâmes, constitute the first type, Tevarih-i Âl-i Osmanlar, the second type, and universal history studies constitute the third type. Gazavatnames, reflecting the Ottoman war policies and the spirit of gaza, are seen as critical works in terms of both history and literature. Gazavatnames were first encountered in Arabic literature with the name of megazi. There have been those who accepted danişmendnâme and battalnâme in the Seljuk period as gazavatnâmes.
When the gazavatnâmes in our literature are evaluated according to their topics, they can be categorised in three groups. First, works depicting a sultan and his works and important events such as Selimnâme, Süleymannâme. Secondly, the works that the person who carried out a gaza were also prominent: such as Barbaros Hayreddin, Köprülü Fazıl Ahmet, Tiryaki Hasan, Özdemiroğlu and Osman Pashas. Third, artefacts depicting a particular excursion or conquest of a fortress such as Gazanâme, fetihnâme or zafernâme. In the XV.century, the works of gazavatnâme began to be written, and more extensions were made in the XVI. century. When the Ottoman Empire started to decline, and its raids stopped, the works written in this type decreased accordingly, and the disappearance of the gaza tradition caused the gazavatnames to lose their continuity. Gazavatnames were seen as poetry and prose in classical literature.
As an example of the Şecaatnâme type, Şecaatnâme by the Asafi Dal Mehmed Çelebi written in the XVI century can be presented. In the piece where the Ottoman Eastern expeditions in the period of Sultan Murad III are mainly dealt with, the conquests of Özdemiroğlu Osman Pasha were specifically explained and the events between Çıldır Victory in 1578 and Pasha's death in 1585 constituted the main subject of the work. The work examined in this article is “Terc-i Bend-i Şecâ’at-nâme-i Osmânî”. It is a work of the XIX. century. It was written by El-hac Mehmet Re’fet Efendi from Süleymaniye. The work was registered in A.E Poetry in 1336, and it starts with a dibace. Then, there are the poems and verses written for the Sultan of the time, Abdülaziz and his lineage. The section which the work was named after starts from the seventh page and continues for forty-one paragraphs. There is no mention of a particular gaza or victory described in Şecaatnâme. Mostly, Sultan Abdülaziz and the innovations made during his period were included. In accordance with the spirit of Şecaatnâma, the heroism and bravery of the state and the nation were emphasised. In this respect, it may be possible to include the work in the group of "gazavatnames", which describe the main events with a sultan and his works, among the gazavatnames that are evaluated according to their subjects. However, the fact that the work we have is an example of the XIX. century and the change that emerged in this period manifests itself in this type, distinguishes the work from its traditional structure. Such that the type of Şecaatnâme, which is generally dealt with in verses and mesnevi verse, is in the form of terci-i bent here. In the piece, the spirit of “Şecaat” was tried to be provided by stating the discourses based on the bravery and heroism of the state and the nation and the innovations realised by Sultan Abdülaziz, the sultan of the time. In this article, “Terc-i Bend-i Şecâ’at-nâme-i Osmânî”, a work of the XIX. century was examined. When evaluated in general, the place and importance of Şecaatname, which is categorised among the gazavatnâmes in the classical literature, is emphasised. Then, information was provided about Sultan Abdülaziz and his actions to understand the period included. In the chapter about the background of the piece, the life and works of Mehmed Refet and the content of “Terc-i Bend-i Şecâ’at-nâme-i Osmânî” are investigated. At the and of study, text it given.
Şecaat kelimesi Arapça kökenlidir. Sözlük anlamı “yiğitlik”, “yüreklilik” demektir. Tür olarak gazavatnâmeler içinde değerlendirilebilir. Gazavat ise gaza kelimesinin çoğuludur. Tarih yazıcılığı açısından bakıldığında, sefer ve saltanat dönemi üzerine yazılan eserler yani gazavatnâme ve zafernâmeler ilk türü, Tevarih-i Âl-i Osmanlar, ikinci türü, evrensel tarih çalışmaları ise üçüncü türü oluşturmaktadır. Osmanlı savaş politikaları ve gaza ruhunu yansıtan gazavatnâmeler, hem tarih hem edebiyat açısından son derece önemli eserler olarak görülmektedir. Gazavatnâmelere ilk olarak Arap edebiyatında megâzî adıyla rastlanmıştır. Selçuklular zamanındaki danişmendnâme ve battalnâmeleri de gazavatnâme sayanlar olmuştur. Ancak bunlar destanî unsur taşıdığı için bu tür içinde değerlendirmek doğru değildir.
Edebiyatımızdaki gazavatnâmeler konularına göre değerlendirildiğinde üç grupta toplanabilir. Birincisi, bir padişah ve onun zamanındaki eserleri ve önemli olayları tasvir eden eserler: Selimnâme, Süleymannâmeler gibi. İkincisi bir gazayı gerçekleştiren kişinin de ön plana çıktığı eserler: Barbaros Hayreddin, Köprülü Fazıl Ahmet, Tiryaki Hasan, Özdemiroğlu Osman Paşalar gibi. Üçüncüsü, belirli bir seferi veya bir kalenin alınmasını tasvir eden eserler: Gazanâme, fetihnâme veya zafernâme gibidir. XV. yüzyıl gazavatnâme türünde eserler yazılmaya başlanmış ve XVI. yüzyılda daha çok genişleme kaydedilmiştir. Osmanlı devletinin gerilemeye başlayıp akınları durduğu zamanlarda bu türde yazılan eserler azalmış ve gaza geleneğinin ortadan kalkması gazavatnâmeler de devamlılığını yitirmesine neden olmuştur. Gazavatnâmeler klasik edebiyatta şiir ve düzyazı olarak görülmüştür.
Şecaatnâme türüne örnek olarak XVI. yüzyılda Âsafi Dal Mehmed Çelebi’nin Şecaatnâme adlı eseri örnek olarak gösterilebilir. Sultan III. Murad dönemi Osmanlı Şark seferlerinin ağırlıklı olarak ele alındığı eserde özellikle Özdemiroğlu Osman Paşa’nın fetihleri anlatılmış, 1578 yılında kazanılan Çıldır Zaferi ile 1585 yılında Paşa’nın ölümü arasındaki olaylar eserin asıl konusunu oluşturmuştur. Bu makalede incelenen eser, “Terc-i Bend-i Şecâ’at-nâme-i Osmânî”dir. XIX. yüzyıla ait bir eserdir. Süleymaniyeli El-hac Mehmet Re’fet Efendi tarafından yazılmıştır. A.E Manzum 1336’da kayıtlı olan eser, bir dibace ile başlamaktadır. Devamında dönemin Sultanı Abdülaziz ve şehzadeleri için yazılmış kaside ve manzumeler bulunmaktadır. Eserin adını aldığı bölüm, yedinci sayfadan itibaren başlar ve kırk bir bent boyunca devam eder. Şecaatnâme’de özellikle anlatılan bir gaza veya zaferden bahsedilmez. Daha çok sultan Abdülaziz ve onun döneminde yapılan yeniliklere yer verilmiştir. Şecaatnâmenin ruhuna uygun olarak, devletin ve milletin kahramanlığı ve yiğitliği üzerinde durulmuştur. Bu yönüyle eseri, konularına göre değerlendirilen gazavatnâmelerden “Bir padişah ve onun zamanındaki eserlerle, belli başlı olayları anlatan gazavatnâmeler” grubuna dâhil etmek mümkün olabilir. Ancak elimizdeki eserin, XIX. yüzyıla ait bir örnek olması ve bu dönemde ortaya çıkan değişimin kendini bu türde de göstermesi, eseri geleneksel yapısından ayırmaktadır. Öyle ki, genelde manzum ve mesnevi nazım biçimiyle ele alınan şecaatnâme türü, burada terci-i bent biçimindedir. Eserde, devletin ve milletin yiğitliği, kahramanlığı üzerine kurulu söyleyişler ve dönemin padişahı Sultan Abdülaziz’in gerçekleştirdiği yenilikler belirtilerek “Şecaat” ruhu sağlanmaya çalışılmıştır.
Bu makalede, XIX. Yüzyıla ait bir eser olan “Terc-i Bend-i Şecâ’at-nâme-i Osmânî” incelenmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde gazavatnâmeler içinde yer alan şecaatnâmenin klasik edebiyat içindeki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur. Daha sonra içerdiği dönemin anlaşılması için sultan Abdülaziz ve icraatları hakkında bilgi verilmiştir. Eserle ilgili bölümde ise Mehmed Refet’in hayatı, eserleri ve “Terc-i Bend-i Şecâ’at-nâme-i Osmânî” nin muhtevası incelenmiş, çalışmanın sonunda eserin metni verilmiştir.
Afyoncu, Erhan(2019). Osmanlı Padişahları, İstanbul: Yeditepe.
Canım, Rıdvan (2012). Divan Edebiyatında Türler, Anakara: Grafiker Yayınları.
Çağrıcı, Mustafa(2010). “Şecaat”, DİA, C. 38, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. s.402-403.
Develioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Eravcı, Mustafa (2009). Âsafî Dal Mehmed Çelebi ve Şecâ’atnâme, İstanbul: mvt yayıncılık.
Erkan, Mustafa(1996). “Gazavatnâme”, DİA, C. 13, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. s. 439-440.
Eroğlu, Süleyman (200). “XVI. Yüzyılda Bir Mevlevî Şair: Âsafî”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s. 26 ss.71-92.
Eroğlu, Süleyman (2007). Âsafî’nin Şecâatnâmesi (İncelem-Metin), Basılmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
https://sozluk.gov.tr/ 09.02.2020
https://www.osmanlicasozlukler.com/osmanlica-sozluk-madde-18671.html E.T: 09.02.2020
İnal, M. K. (1969). “Refet”, “Son Asır Türk Şairleri” , C.3, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
İsen, Mustafa-Akasoyak, İsmail Hakkı (2003). Gazanâme-i Çehrin, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Küçük, Cevdet (1988). “Abdülaziz”, DİA, C.I, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. s.179-185.
Levend, Agâh Sırrı (2000). Gazavatnâmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavatnâmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Levend, Agâh sırrı, “Gazavatnâme” Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, c. III. S. 296-297.
Pala, İskender (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ.
Sarıkaya, Orhan (2007). Tezkirecilik Geleneği İçinde Fatîn Tezkiresi, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
Velibeyoğlu, Veli Recai (1975). Şiir Kitapları Antolojisi, C.2, İstanbul.
