From the ancient Greek period to the present day, women's issues have always been discussed, and their agenda has been maintained both in social life and in art and science. This research was necessary because there are not enough scientific studies on feminist theater, which is known to have developed in parallel with the feminist movement historically. This article will try to discuss the development process of feminist theater, which is based on the idea of feminism, which is a women's movement that can be described as the struggle to have the same rights as men in the public sphere.
The article aims to investigate feminist theater, which has developed depending on the relationship between feminism and theatre, which emerged as women's struggle to seek rights in the public sphere. As a method, a theoretical literature review was conducted on the concept of feminism and feminist theater orientation.
As known historical and sociological information, it is possible to say that female identity has been kept under the yoke of the masculine order since the first moment of its existence. As you may remember, the female identity, which was blessed and valued in primitive societies due to its fertility, came under the control of the male-dominated society over time. It is known that there are sociological, cultural, religious, physical, and economic reasons for this control. It has been observed that the female identity, isolated from the public sphere with the transition to social life, has unfortunately also been alienated and marginalized from the field of art. The best example is when women who participated in the Dionysus Festivals during the Ancient Greek period, in other words, until the sixth century BC, were removed from social life and imprisoned at home. As it is known, in the new world order that developed with the concept of feminism, female identity was forced to struggle to gain a place in theater, as in every field. Historical data show that the feminist movement began in a radical sense in the 1960s, and feminist theater emerged in the 1970s. Some women who claimed their rights with their actions and protests in the squares chose theater art and, therefore, the stage as a means of protest.
The female identity, which has been separated from theater art for centuries, has struggled to exist on stage and in play texts at the end of the 17th and the beginning of the 18th centuries in Europe, Hobbes, Locke, Rousseau, Hume, Hegel, Montesquieu, Kant, etc. It has been observed that human natural rights were discussed as a requirement of the Age of Enlightenment, which he pioneered. The idea that humans have natural rights, even if they are not written in the laws they are born with, has been the most crucial source of the chain of human rights that extends to the present day. According to natural rights, humans have reason and should be able to express their ideas freely. Unfortunately, it has been seen that these rights serve the masculine order and exclude women from social life and art. A significant number of male philosophers who expressed the natural rights of humans continued to see women as secondary and ignored them. Studies and research on women's rights are based on the view that women will defend women's rights. Many historical events prove this fact. From this perspective, Mary Wollstonecraft was the first person to express her opinion on women's rights and honestly criticize the masculine structure. Wollstonecraft's book, A Vindication of the Rights of Woman, became the dominant feminist work of Wollstonecraft, who made a name for herself with her search for alternatives to the male-dominated culture with her work A Vindication of the Rights of Woman in 1792. It is known that Wollstonecraft gave a strong resistance against the patriarchal structure that ensures that women are oppressed, exploited, marginalized, subjected to gender discrimination, imprisoned at home, seen as lacking, and shown as incompetent in business life. History has hosted many women writers, scientists, and artists, such as Wollstonecraft, and has shaped life around women's rights.
Art loves freedom, originality, producing, rebelling, questioning, criticizing, developing and transforming. For this reason, she also cares about the identity of a woman who has been trying to exist as a marginalized individual whose freedom and power have been taken away from her for centuries. To see this importance, it will be enough to look at the play texts from ancient times to the present. Although theater art, one of the most dynamic branches of art, was late in terms of women's appearance on the stage, it has even been seen that play texts were early. Euripides' Medeia and Sophocles' Antigone are the best examples of this.
It is known that consciousness-raising groups, which emerged in large numbers independently of each other due to the feminist movement, have an essential place in the formation and development of feminist theatre. Consciousness-raising groups involve a small number of women in homes, workplaces, neighborhoods, etc., who come together to raise awareness among women. In the groups, women share their problems, experiences, family relationships, dreams, etc.. They aim to support each other by sharing. The creation of these groups is an essential indicator of the isolation and marginalization of women. Feminist theater groups have placed the sharing made in consciousness-raising groups at the center of their theatrical work. Another known information is that groups that perform feminist theater consist only of women and do not include men under their roof. In these groups, the women's problem was brought to the stage, and women-centered stories were dramatized. In this context, it is thought that feminist theater, which centers on the problems of women who have been silenced, whose rights have been taken away, and who have been marginalized for centuries, should be addressed as a research subject, both with a theoretical orientation and a practical orientation.
Antik Yunan döneminden günümüze değin yaşanan süreçte kadının hak arama mücadelesi toplumsal yaşamda olduğu gibi sanat ve bilim alanlarında sürekliliğini korumuştur. Tarihsel olarak feminizm akımına paralel olarak gelişim gösterdiği bilinen feminist tiyatro hakkında yeterli sayıda bilimsel çalışma bulunmaması nedeniyle bu araştırmaya gerek duyulmuştur. Bu makale ile kamusal alanda eril düzene karşı mücadele veren feminizmin bir yapı taşı olarak feminist tiyatro olgusuna yönelik bir çalışma yapılması hedeflenmiştir. Bu bağlamda söz konusu bu makalenin amacının; kamusal alanda hak arayışı içinde olan kadının, feminizm ve feminist tiyatro arasındaki konumunu veya konumsuzluğunu değerlendirmektir. Bu amaçla makalenin çalışma yöntemi olarak akademik bir yönelişle nitel literatür çalışması belirlenmiştir.
Bilindiği üzere kadın kimliği, tarihsel ve sosyolojik olarak her zaman eril düzenin boyunduruğu altında kontrol edilmeye, kısıtlanmaya çalışılmıştır. İnsan ırkının ilk evrelerinde doğurganlığı nedeniyle kutsanan, değer gören hatta ilahi bir bakış açısıyla tanımlanan kadın kimliği, ilerleyen zamanla birlikte eril düzen içinde değer kaybetmiş, zayıflatılmıştır. Söz konusu bu durumun kaynağının kültürel, sosyolojik, ekonomik, dinsel ve fiziksel sebepleri olduğu bir gerçektir. Erkek egemen toplumun inşasıyla birlikte kamusal alandan çıkarılan kadın kimliğinin, maalesef ki bilim ve sanat alanlarından da ötekileştirilerek uzaklaştırıldığı gözlenmektedir. Bu bağlamda Antik Yunan döneminin en önemli etkinliklerinden biri olan Dionysos Şenlikleri’ne kadınların katılımlarının kısıtlanması iyi bir örnek olacaktır. Milattan önce beşinci yüzyılda Dionysos Şenlikleri’ne katılan kadınlar bir yüzyıl sonra altıncı yüzyılda şenliklere katılamamışlardır. Kadının kamusal alandan uzaklaştırılması tiyatro dâhil olmak üzere birçok sanat alanından da kadının uzaklaştırılmasına sebep olmuştur. Feminizm hareketiyle birlikte değişen, gelişen, dönüşen kadın kimliği yüzyıllar sonra hak ettiği yere gelebilmek için mücadele vermek zorunda kalmıştır. Söz konusu bu sürecin kabul göreceği üzere kadınlar açısından oldukça zor ve yıpratıcı olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Eril düzenin yarattığı iklimde her alanda olduğu gibi tiyatro alanında da kadınların kendilerine bir yer edinmek, biz de varız diyebilmek için mücadele etmeleri gerekmiştir. Bu eksende terminolojik olarak feminizm ve feminist akımın altmışlı yıllarda başladığını, yetmişli yıllarda da feminist tiyatronun ortaya çıktığını söylemek mümkün olacaktır. İnsanlık tarihinin en eski ve en güçlü sanat dallarından biri olan tiyatro alanında feminizmin ile onun bir yansıması olarak feminist tiyatronun doğuşu, gelişimi ve günümüzdeki konumunu irdeleyen bu çalışma alandaki boşluğu doldurmak ve katkı sunmayı hedeflemektedir.
Altınbaş, D. (2010). Feminist Tartışmalarda Liberal Feminizm. İstanbul: Kadın Araştırmaları Dergisi. 23-28.
Arat, N. (2010). Feminizmin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları. 8-75.
Aristoteles, (1987). Poetika. (Çev: İ. Tunalı) İstanbul: Remzi Kitabevi. 42-48.
Baştan, A. (2016). İngiltere’de Restorasyon Dönemi Tiyatrosu. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı: 28, 224.
Berktay, F. (2009). Feminist Teorinin Önemli Bir Alanı: Cinsellik. Cogito Dergisi. Feminizm Sayısı, Sayı. 58, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 65-83.
Brockett, O., G. (2000). Tiyatro Tarihi. (Çev; S. Sokullu, S. Dinçel, T. Sağlam, S. Çelenk, S. B. Öndül, B. B. Güçbilmez). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 36-212.
Carlson, S. (2016). Portable Politics: Creating New Space for Suffrage-ing Women. Cambridge: New Theatre Quarterly 17. 99-335.
Case, S., E. (2006). Radikal Feminizm ve Tiyatro. (Çev: C. Tanır). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi. Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 2-15.
Case, S., E. (2010). Feminizm ve Tiyatro. (Çev: A. Sönmez). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 34-74.
Chambers, C. (2002). The Continuum Companion to Twentieth Century Theatre. London, New York: Continuum Press. 8-20.
Çakır, S. (2007). Feminizm: Ataerkil İktidarın Eleştirisi Modern Siyasal İdeolojiler. (Kitap içinde bölüm). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. 415-438.
Çakır, S. (2008). Kapitalizm ve Patriyarkaya Karşı: Sosyalist Feminizm, Değerlendirme, Tartışma ve Cevap Yazıları, Toplum ve Demokrasi Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/210992. 186-194.
Çetin, Ü., B. ve Ülgen, P. (2021). Orta Çağ Almanya’sının Unutulan Bilge Kadını: Gandersheim’lı Hrotsvit. Cappadocia Journal Of History And Social Sciences.
Erişim: https://cahij.com/?mod=tammetin&makaleadi=&key=52367. 108.
Demir, İ. (2003). Liberal, Marksist ve Radikal Feminist Söylemler. Sosyologos Dergisi. Sayı 2, Konya: Fidan Ofset. 8.
Diamond, İ. (2006). Jestik Bir Feminist Eleştiriye Doğru. (Çev: A. Yıldırım). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi. Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Direk, Z. (2009). Simone de Beauvoir: Abjeksiyon ve Eros Etiği. Cogito Dergisi, Sayı. 58. Feminizm Sayısı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 26-58.
Douglas, C., A. (1995). Sevgi ve Politika, Radikal Feminizm ve Lezbiyen Teori. (Çev: N. Aydoğan). İstanbul: Kavram Yayınları. 9-225.
Donovan, J. (2007). Feminist Teori. (Çev: A. Bora, M. Ağduk Gevrek, F. Sayılan). İstanbul: İletişim Yayınları. 9-279.
Firestone, S. (1993). Cinselliğin Diyalektiği. (Çev: Y. Salman). İstanbul: Payel Yayınları. 27-217.
Fuat, M. (2010). Tiyatro Tarihi. İstanbul: MSM Yayınları. 58-177.
Gömceli, N. (2019). Süfraj Hareketinin İngiliz Tiyatrosu’ndaki Yankılarına Bir Örnek: Elizabeth Robins ve Votes For Women! (1907). DTCF Dergisi, Sayı.59.1.
Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2153637.
DOI: 10.33171/dtcfjournal.2019.59.1.6. 101-104.
Graves, M., J. (2006). Fransız Tiyatrosu’nda Çağdaşımız Kadınların Sesi. (Çev: C. Tanır), Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 179-184.
Gündoğdu, H. (2007). Varoluşçu Felsefelerdeki Bazı Ortak Özellikler. Dilbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. Sayı.1. 125-126.
Hekimoğlu, G. (2018). Kamusal Alan: Toplumsal Katılımın Bir İmkânı. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı: 19. 549.
Harbage, A. (1970). Sir William Davenant Poet Venturer 1606-1668. New York: Octagon Books. 244.
Hooks, B. (2016). Feminizm Herkes İçindir. (Çev. E. Aydın, B. Kurt, Ş. Özgün, A. Yıldırım). İstanbul: BGST Yayınları. 8-87.
Laughlin, K. (2006). Brechtyen Kuram ve Amerikan Feminist Tiyatrosu. (Çev: Ç. İvak). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 281-294.
Mackinnon, C., A. (2003). Feminist Bir Devlet Kuramına Doğru (Çev: T. Yöney, S. Yücesoy). İstanbul: Metis Yayınları. 21-117.
Notz, G. (2012). Feminizm. (Çev: S. Derya Çetinkaya), Ankara: Phoenix Yayınevi. 9-67
Özgüç, N. (1998). Kadınların Coğrafyası. İstanbul: Çantay Kitabevi. 126.
Özsöz, C. (2008). Kültürel Feminist Teori Ve Feminist Teorilere Giriş. Sosyoloji Notları, Sayı: 6. 51-55.
Erişim: https://www.academia.edu/34010412/K%C3%BClt%C3%BCrel_Feminist _ Teor
Öztahtalı, İ., İ. ve Telci Dereli, Ş. (2020). İzmit Belediyesi Personelinin Tiyatro İzleme Talebine Etki Eden Demografik Faktörlerin Belirlenmesi. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Sayı:3. Bursa: Uludağ Koleji Özel Eğitim Kurumları. 77-83.
Rea, C. (2006a). Kadın Tiyatro Grupları. (Çev: A. Sönmez). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 21-72.
Rea, C. (2006b). Kadınlardan Kadınlara Seyirciler, İçerik ve Biçimler. (Çev: A. Sönmez) Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 66-77.
Reinelt, J. (2006). Brecht’in Ötesinde: Britanya’nın Yeni Feminist Tiyatrosu. (Çev: S. Yılancı), Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 300.
Sevim, A. (2005). Feminizm, İstanbul: İnsan Yayınları. 7.
Stone, A. (2015). Feminist Felsefeye Giriş. (Çev: Y. Cingöz, B. Tanrısever). İstanbul: Otonom Yayıncılık. 11-14.
Şener, S. (2001). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 94.
Türk Dil Kurumu (TDK) (2024). Güncel Türkçe Sözlük. Erişim: https://sozluk.gov.tr
Wandor, M. (2006). Özel Olan Politiktir-Feminist Tiyatro. (Çev: Özlem Pehlinaver). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 135-139.
Walters, M. (2005). Feminizm. (Çev: H. Gür). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 40-138.
Wollstonecraft, M. (2012). Kadın haklarının Müdafaası. (Çev: K. Erol). İstanbul: Doruk Yayımcılık. 66-67.
Yamaner, G. (2001). 20. Yüzyıl Tiyatrosunda Kadın Bakış Açısının Yansımaları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 7-61.
Yüksel, M. (2003). Feminist Hukuk Kuramı ve Feminist Düşünce Teorileri. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. 93.
